Zaanstreek

Door: Willem Croese

Haarlem – Het openbaar vervoer in Nederland is in de afgelopen jaren een regelmatig gespreksonderwerp geworden. Vierkante wielen door blaadjes op het spoor, bus- en treinlijnen die moeten verdwijnen door de marktwerking omdat deze niet rendabel zouden zijn en het niet op tijd rijden zijn zo enkele punten van discussie en verontwaardiging van de reizigers.

SP-er Arda Gerkens (40) uit Haarlem heeft met deze problematiek dagelijks te maken als volksvertegenwoordiger in de Tweede Kamer. Voor haar werk gaat zij iedere werkdag met de trein en bus naar Den Haag en ervaart aan den lijve hoe het openbaar vervoer ervoor staat in Nederland.
Zij pleit voor gratis openbaar vervoer, zowel voor jongeren tot 12 jaar als voor 65 plussers. Ook de kwaliteitsverbetering van het materieel en efficiëntere reisschema’s staan op haar wensenlijstje. Arda Gerkens heeft zich de vraag gesteld of je het openbaar vervoer gratis moet maken of niet. Zij wil het meeste effect krijgen door meer mobiliteit te stimuleren van reizigers in Nederland, zodat de lijnen rendabel worden en blijven. Het experiment dat in België is gedaan met gratis openbaar vervoer spreekt haar zeer aan:
“Voor jongeren en ouderen heeft men in België het openbaar vervoer gratis gemaakt. De gedachte was dat er meer geld nodig zou zijn om dit plan te realiseren. Dit is niet waar, want degenen die gratis reizen trekken ‘betalende’ reizigers aan. Stel je voor dat opa en oma op stap gaan. Zij nemen hun kleinkinderen mee, maar ook hun eigen volwassen kinderen. De laatste groep moet wel betalen en zo komen er toch extra inkomsten binnen.”

Foto: Jolanda Hoogendoorn © 2006

In België heeft iedereen die in aanmerking komt voor gratis openbaar vervoer automatisch een kaart gekregen van het bevolkingsregister. Arda Gerkens vindt dit een uitstekend systeem: “Eén en ander is dus heel professioneel aangepakt bij onze Zuiderburen. Zo zouden wij dit bij ons dus ook moeten doen, want je ziet dat de zogenaamde onrendabele lijnen met dit systeem wel volop gebruikt worden en het levert nog extra geld op ook.”

Marktwerking

Het aanbod van het openbaar vervoer ‘verschraalt’. Het kabinet Balkenende schaft de zogenaamde niet rendabele lijnen af. Volgens Arda Gerkens komt dit door de marktwerking die dit kabinet heeft ingesteld: “Het zijn geen staatsbedrijven meer en de maatschappelijke functie is hiermee verloren gegaan. Zo is er geen vervoer meer van deur tot deur.”
Het WVG (Wet Vervoer Gehandicapten) vervoer is als voorbeeld minder betrouwbaar. Bedrijven als Connexxion die deze vorm van vervoer leveren laten vaak ouderen en gehandicapten in de steek door onder andere niet op tijd te komen en juist de reizigers via vele omwegen naar de plaats van bestemming te brengen.
Wanneer mensen gebruiken ‘moeten’ maken van het openbaar vervoer in gebieden waar de gewone lijnen verdwenen zijn, zijn zij aangewezen op de belbus. Wanneer mensen ‘mogen’ reizen maken zij vaak gebruik van de auto. De afgelopen jaren is bewezen dat er minder reizigersgroei is op het platteland en juist meer in de steden.
“Wanneer je ouderen gratis openbaar vervoer geeft haal je ze uit hun isolement. Deze mensen zijn niet zielig. Zij hebben juist veel vrije tijd en kunnen hun contacten onderhouden door naar hun familie en vrienden te reizen. Ouderen reizen op andere tijdstippen, namelijk buiten de ‘spits’ om. Zo worden de lijnen wel goed gebruikt,” aldus Arda Gerkens.
Om het plan van gratis openbaar vervoer voor doelgroepen, zoals ouderen, te realiseren is in eerste instantie extra geld nodig. De minister gaat volgens Arda Gerkens niet creatief om met het openbaar vervoer. Wel is er geld om de ‘file problematiek’ aan te pakken, maar er is geen extra geld voor het openbaar vervoer vrijgemaakt. “Het kwartje zou de goede kant op moeten vallen, namelijk door het verstrekken van openbaar vervoer jaarkaarten.”
Het recht op openbaar vervoer moet volgens het SP kamerlid vastgelegd worden. In België wordt er gemeten met een minimale afstand en de frequentie waarmee gereisd wordt. Het aanbod is dan groter.
In Nederland zie je dat men op het platteland na etenstijd ’s avonds niet meer goed kan reizen, want dan rijden er geen bussen meer. Arda Gerkens hierover: “Het aanbod van openbaar vervoer is bij ons nog niet aan de bodem. Er wordt nog meer gesnoeid als het aan de regering ligt.”

Kwaliteit

De marktwerking, waar de regering zo vol van is, dendert door. De concurrentie tussen de vervoersbedrijven is groot. De kwaliteit van het materieel staat niet ‘direct’ onder druk, maar is wel aan een vreemd soort druk onderhevig. Arda Gerkens vertelt dat bij de volgende ‘aanbesteding’ voor het aanschaffen van materieel de norm qua leeftijd van bijvoorbeeld de bussen wordt aangescherpt.
“Na vier jaar staan goede bussen gewoon stil en worden uiteindelijk verkocht aan Oosteuropese landen.” Zo worden duurbetaalde bussen afgeschreven, terwijl zij nog jaren meekunnen in het openbaar vervoer. De kosten worden op deze manier flink opgejaagd voor de Nederlandse reizigers.

Foto: Jolanda Hoogendoorn © 2006

Niet op ‘tijd’ rijden maar op ‘tijd’ thuis zijn is het motto van Arda Gerkens. De logica is ver te zoeken wanneer er geen loketten meer zijn op NS stations. De baliemedewerkers waren het ijkpunt voor de reizigers met al hun vragen en wensen. Nu niet meer. “Mensen moeten nu 0,50 eurocent extra betalen voor een kaartje bij een eventueel loket. Bij de automaten staan de reizigers zelfs nog in de rij,” zegt Arda Gerkens verongelijkt.
Volgens haar moeten de aansluitingen goed zijn tussen de verschillende lijnen. De wachttijden op stations zijn vaak te lang. Voor veel ouderen is dit een groot probleem en zij zijn daarom minder snel geneigd om met de trein of de bus te gaan reizen.
“Je zou het openbaar vervoer ook toegankelijker moeten maken, zowel voor ouderen als gehandicapten. Iedereen kan dan gaan waar men heen wil,” eindigt Arda Gerkens dit interview met de belofte om zich in de Tweede kamer hard te blijven maken voor een beter en gratis openbaar vervoer voor ouderen en jongeren.

Dit interview is ook te lezen in de SP OuderenNU krant voorjaar 2006.