Zaanstreek

Nelson Mandela, vrijheidsstrijder, is donderdagavond op 95-jarige leeftijd overleden.

Nelson Mandela in ons land kort na zijn vrijlating

Op 11 februari 1990 zaten miljoenen mensen wereldwijd vastgekluisterd aan de televisie toen de beroemdste gevangene van de wereld zijn cel verliet en onze huiskamers binnen kwam. Zijn vrijlating betekende het begin van de bevrijding van Zuid-Afrika van het ondraaglijke juk van de Apartheid, een Nederlands woord voor een schandelijk stelsel van genadeloze onderdrukking op basis van huidskleur.

Die dag mochten we voor het eerst het geheim gehouden gezicht zien van Nelson Mandela, toen 72 jaar oud, na 27 jaar gezichtsloos opgesloten te zijn geweest door het barbaarse Zuid-Afrikaanse apartheidsregime. Bijna drie decennia leven in een cel van twee bij twee meter laat zijn sporen na. Mandela’s lijf was stram, zijn haren grijs. Maar zijn gezicht betoverde. Vriendelijk lachend liet Nelson Mandela de wereld zien dat het goede het slechte overwonnen had. Deze man was zo lang gevangen geweest maar nooit gebroken. Hij had zijn onderdrukkers onderuit gehaald.

Mandela in 1990 op een bijeenkomst van het ANC met de leider van de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij, die altijd nauwe banden met het ANC heeft gehad, omdat de strijd tegen Apartheid eigenlijk ook een strijd voor socialisme moest zijn.

Mandela’s vrijlating was ook het gevolg van wereldwijde solidariteit. Overal hadden mensen zich ingezet om hem en zijn land vrij te krijgen. ‘Free Nelson Mandela’, zongen ze, riepen ze, eisten ze, vanaf de eerste dag dat hij in de gevangenis verdween. Vaak tegen de verdrukking in.

Lang, veel te lang, had het schandelijke apartheidsregime kunnen rekenen op stilzwijgende of zelfs openlijke steun van rijke Westerse landen, die zaken doen boven mensenrechten stelden. Nog in de jaren tachtig noemde de minister-president van Groot-Brittannië, Margaret Thatcher, het ANC een terroristische organisatie - en nota bene pas in 2008 werd Mandela door de Verenigde Staten van de lijst met ‘terrorismeverdachten’ verwijderd. Ook in Nederland hadden velen lange tijd geweigerd zich volmondig achter de eis tot vrijlating van Mandela en afschaffing van de Apartheid te scharen.

Maar Nederland kende ook veel vasthoudend verzet tegen de afschuwelijke Apartheid. Het Comité Zuidelijk Afrika, de Anti-Apartheidsbeweging Nederland, Kairos, de Boycot Outspan actie. Linkse politieke partijen, waaronder ook onze partij, die zich vanaf haar oprichting tot aan de vrijlating van Mandela en daarna inzette voor een vrij en democratisch Zuid-Afrika. In de jaren ’70 met duizenden protestkaarten naar blanke Zuid-Afrikanen. En in de jaren ’80 met indrukwekkende inzamelingsacties voor het Afrikaans Nationaal Congres en spetterende Mandela-benefietconcerten.

Eén van de vele door de SP georganiseerde Mandela Festivals

Daarom werden we als SP ook uitgenodigd bij de eerste internationale solidariteitsconferentie op Zuid-Afrikaanse bodem van het ANC, in 1993. Tiny Kox en ik mochten onze partij vertegenwoordigen, te midden van andere mensen uit de hele wereld, die hun solidariteit met Mandela en Zuid-Afrika hadden bewezen. Nelson Mandela meldde zich aanvankelijk af voor de conferentie, op last van zijn doctoren. De kranten schreven verontrustende berichten over zijn gezondheid.

Een dag later verscheen hij toch, broos, maar lachend, in een fleurig T-shirt gehuld. Hij stelde ons gerust. ‘Doctoren overdrijven altijd. Ik was gewoon een beetje moe.’ In de zingende conferentiezaal (‘Nkosi sikelele’) lachte hij en verklaarde dat niemand zich ongerust hoefde te maken, als er berichten over zijn gezondheid verschenen: ‘In de gevangenis las ik geregeld in de krant dat ik dood was. Vriendelijker journalisten schreven dat ik slechts stervende was.'

Jan Marijnissen ontmoet Mandela

Levend en wel bereikte Mandela wereldwijde supersterstatus. Hij werd beloond met de Nobelprijs, verkozen tot president van Zuid-Afrika en zijn ANC kreeg de meerderheid van de bevolking achter zich. Na zijn vertrek als president in 1999 bleef Mandela voorbeeld en inspiratiebron voor velen. Wereldwijd zijn straten, pleinen, gebouwen, prijzen - en kinderen! - naar hem vernoemd. Een levende legende, zeg je dan.

En nu, nu melden de media in de hele wereld dat het 95-jarige leven toch ten einde is gekomen. De hele wereld heeft er weet van, de hele wereld rouwt, Zuid-Afrika’s burgers voorop. Zo belangrijk is Nelson Mandela voor ons allemaal geworden. Een moderne heilige, een prachtige inspiratiebron, het voorbeeld dat het goede kan overwinnen. En het monumentale menselijke bewijs dat internationale solidariteit een kolossale kracht kan zijn, ook in onze tijd. Voorwaarts, en niet vergeten!

Jan Marijnissen

• Mandela's erfenis: artikel op de site van Zuid-Afrikaanse socialisten (Engels)
• Iedereen loopt nu weg met Mandela, maar hij schuwde de controverse niet: hij deed wat juist was (Engels)