Dag van de Arbeid met drie andere partijen
Dag van de Arbeid met drie andere partijen
Op de avond van 1 mei vierden we de Dag van de Arbeid met drie andere Zaanse politieke partijen. De opkomst was groot, de inhoud van de avond interessant. Samen met PvdA, GroenLinks en ROSA werd er een goed avondprogramma neergezet.
Er werd gesproken over stakingen in lang vervlogen tijden, over het saboteren van het systeem, over arbeidsmigratie en uitbuiting, over een grote sterke en inclusieve vakbond, over de betekenis van 1 mei, over economische- en kansenongelijkheid en natuurlijk over De Internationale. En die zongen we uit volle borst!
Frank Futselaar, kamerlid voor de SP, sprak over arbeidsmigratie en uitbuiting. Hieronder de tekst van zijn toespraak:
Zomaar wat berichten op 1 mei. De stakingen bij de distributie-centra van Albert Heijn, inclusief hier in Zaandam, en bij mij in Zwolle, gaan volgende week gewoon door. De staking gaat naast een loonsverhoging die past bij de inflatie en tegen verslechtering van arbeidsvoorwaarden vooral over meer vaste banen. Volgens verschillend berichten worden stakers geintimideerd door de uitzendbureaus bij wie ze formeel in dienst zijn.
Bij de A2 bij Darmstad is net na 5 weken een staking van internationale vrachtwagenchauffeurs beëindigd nadat de Poolse werkgever door de knieen is gegaan. De chauffeurs hadden al weken, soms maanden, niet betaald gekregen en blokkeerden daarom een parkeerplaats. De werkgever had eerder geprobeerd een knokploeg te sturen om de werknemers, Georgiers en Oezbeken weer aan het werk te dwingen. Er vonden 19 arrestaties plaats, inclusief de eigenaar. Dat het bedrijf moest inbinden, komt niet in het minst door de druk op de bedrijven voor wie de werkgever onderaannemer was: bedrijven als Ikea, Volkswagen en DHL.
Drie weken geleden is bij Valkenburg door de arbeidsinspectie een groep werknemers uit een klooster gehaald, waar zij onder zeer slechte omstandigheden leefden, onder gevaarlijke omstandigheden werkten aan verbouwing tegen een vergoeding ver onder het minimumloon, en zonder vergunningen. De eigenaar had al eerder een verbouwing van een klooster moeten stopzetten na problemen met vergunningen. Diens adviseur: oud minister Gerd Leers, is inmiddels opgestapt.
Wat zijn de overeenkomsten tussen deze recente berichten? In de eerste plaats de betrokkenheid van arbeidsmigranten. In distributiecentra in Nederland werken relatief veel uitzendkrachten, en een groot deel daarvan is arbeidsmigrant. Het internationale en nationale vrachtverkeer wordt vaak door arbeidsmigranten gedaan, niet zelden van buiten de EU. Ook in de bouw is het percentage arbeidsmigranten groot: in 2017 was dat 21%, maar het is hoogstwaarschijnlijk nu veel hoger.
De tweede overeenkomst is die van de erbarmelijke arbeidsomstandigheden die worden geconstateerd. Als het gaat om distributiecentra constateerde de arbeidsinspectie vorig jaar bij 82% van de controles overtredingen. De soms mensonterende omstandigheden en onderbetaling in de vrachtvervoersector zijn bijna spreekwoordelijk. Bij de bouw, van nature gevaarlijk werk, zijn gevaarlijke omstandigheden een probleem specifiek bij arbeidsmigranten, die ook lang niet altijd de nodige zorg krijgen na een ongeluk. Sommigen verdwijnen gewoon simpelweg. Intimidatie door malafide werkgevers is schering en inslag.
De derde overeenkomst zijn de winsten. Ahold Delhaize, moederbedrijf van Albert Heijn, behaalde afgelopen jaar een recordwinst van 2,5 miljard, een winststijging van 13 procent. Ikea, Volkswagen en DHL, de eindopdrachtgevers van die vrachtwagenchauffeurs, hadden een winststijging van respectievelijk 9%, 8% en 15,5%, allemaal met recordwinsten. Ik weet niet hoeveel de criminelen, want dat zijn het wij betreft, verwachtten aan winst te maken bij de verbouwing van dat klooster tot appartementen, maar ga er maar vanuit dat het fors was.
De conclusie, op deze eerste mei, is deze: als je ergens in Nederland een voorbeeld wil zien van de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal, dan is dat in de positie van arbeidsmigranten. Tegenover de recordwinsten van het grootkapitaal, staan de erbarmelijke omstandigheden van de medewerkers, geregeld illegaal en nog vaker immoreel.
En voor de helderheid: deze uitbuiting speelt niet alleen, zoals je misschien zou verwachten, in die sectoren met de laagste de marges en de krapste winsten, waar er geen loonruimte is. In tegendeel. Albert Heijn kan zijn werknemers in distributiecentra best meer betalen. DHL kan zijn transporteurs best meer betalen. Ze willen het alleen niet, omdat dit ten koste gaat van de uitkeringen aan de aandeelhouders. Dus schuiven ze verantwoordelijkheden van zich af door gebruikt te maken van uitzendbureau’s en onderaannemers, die op zoek gaan naar de meest wanhopige mensen om als werknemer te kunnen uitbuiten, en alle mogelijkheden zoeken, zo wel legaal als illegaal, om de kosten te drukken. En wij staan dit toe in dit ontzettend gave land, zoals de premier graag mag zeggen.
En wij weten al lang dat dit zo is.
Een citaat: ”Mensen uit andere EU-landen die in Nederland werken en dagelijks moeten afwachten of ze een sms’je krijgen om te weten of ze de volgende dag werken of niet. Terwijl hen vast werk beloofd was. Babylonische bouwplaatsen met alle risico’s op miscommunicatie van dien. Dodelijke of zeer ernstige ongevallen, hoge roulatie van anonieme uitzendkrachten bij werkzaamheden met blootstelling aan gevaarlijke stoffen, 40 uur beloofd hebben gekregen, maar wekelijks steeds maar 20 uur kunnen maken. 40 uur werken en 20 uur betaald krijgen. Intimidatie door koppelbazen. Scheve machtsverhoudingen met psychische gevolgen en seksueel grensoverschrijdend gedrag.” U denkt misschien dat dit de tekst is uit een boze SP-brochure, of een vlammend vakbondspamflet. Maar nee, dit komt uit het jaarverslag van de arbeidsinspectie. Dit is de realiteit in Nederland. Dat jaarverslag leest als een absolute noodkreet, wordt duidelijk dat de arbeidsinspectie niet de middelen heeft om arbeidsuitbuiting op een manier aan te pakken waardoor het als verdienmodel, want dat is het, onaantrekkelijk wordt. Nu zijn er wel meer inspecties in Nederland die het werk niet aankunnen, maar het is vrij uniek dat ze het toegeven. De arbeidsinspectie pleit nu zelfs voor het beperken van arbeidsmigratie, wat laat zien hoe hoog de nood is.
Uitbuiting is natuurlijk in de eerste instantie verschrikkelijk voor de uitgebuitenen. Maar er wordt ook een prijs betaald door de samenleving. Door illegale huisvesting, waarbij veel te veel migranten boven op elkaar worden gehuisvest, wat tot problemen leidt in wijken, zowel hier als net over de Duitse grens, waar ze de Nederlandse arbeidsmarkt inmiddels spuugzat zijn. De zorgkosten als er iets misgaat zijn vaak voor de samenleving, omdat er niets geregeld is. En omdat de woning van arbeidsmigranten vaak gekoppeld is aan hun onzekere werk, staan ze ook geregeld van de ene op de andere dag op straat. Ook dat heeft gevolgen. In Den Haag en Rotterdam is inmiddels meer dan 50% van de daklozen arbeidsmigrant. Hier zien we ook weer een oud principe: de winsten van arbeidsmigratie zijn privaat, maar de lasten zijn publiek komen op rekening van de samenleving. Van ons allemaal dus.
Wat te doen? Hiervoor hoeven we niet lang na te denken, want in 2020 heeft een commissie onder leiding van Emile Roemer 50 prima aanbevelingen gedaan. Ik ga ze niet allemaal af, maar wil een aantal punten aanstippen.
In de eerste plaats registratie, die noodzakelijk is voor controle. We weten simpelweg niet hoeveel mensen waar wonen en werken. Verplichte registratie bij gemeenten, zodat we illegale huisvestingspraktijken kunnen aanpakken. Maar ook registratie bij de werkgever. De FNV pleit bijvoorbeeld al jaren voor een bouwplaats-ID, zodat duidelijk is wie, waar, onder welke omstandigheden werkt. Zodat je je ook niet kunt verschuilen achter een netwerk van onderaannemers. Begin 2021 werd een motie van SP en PvdA aangenomen om te beginnen met een pilot voor een bouwplaats-ID. Deze is nog steeds niet uitgevoerd. De werkgevers zijn, verassend genoeg, niet enthousiast. Maar wat zegt het dat bouwbedrijven geen verantwoordelijkheid willen nemen voor wie er op hun bouwplaats staat.
Een nog verdergaande stap is registratie via werkvergunningen, waarmee je ook de instroom kunt reguleren, zoals ook de arbeidsinspectie suggereerde. Europees recht staat dit op dit moment niet toe, maar ik denk dat we hier wel toe gedwongen gaan worden als we iets willen doen aan mensonterende situaties.
Dan is er de positie van uitzendbureaus en onderaannemers. Een systeem van certificering voor uitzendbureaus lijkt er eindelijk te komen, wat een goed eerste stap is. We hebben zo’n 15000 uitzendbureaus in Nederland en daar zitten een hoop halve en hele criminelen tussen. Een totale wildgroei, met nauwelijks toezicht.
Wat we ook moeten doen is verbieden dat de werkgever –meestal dat uitzendbureau- gelijk je huisbaas is. Niet alleen omdat dit werknemers in een heel zwakke positie plaatst, want klagen betekent ontslag betekent dakloosheid, maar ook omdat dit in de praktijk wordt gebruikt om mensen via schandalige hoge huren nog meer uit te buiten.
Ook belangrijk. Het strafrechtelijk vervolgen van arbeidsuitbuiting veel gemakkelijker maken, en de straffen verhogen, zoals ook de Algemene Rekenkamer in het verleden al heef geadviseerd. Zolang het verdienmodel lucratiever is dan de sancties zal de huidige situatie blijven bestaan. We zien ook heel veel dezelfde bedrijven terugkomen bij misstanden, of dezelfde mensen met een nieuwe bv.
Maar misschien wel de belangrijkste stap is het verder normaliseren van het vaste contract. Vaste contracten horen de norm te zijn in Nederland en kunnen een hoop misstanden voorkomen. Ik zou dat graag willen toelichten met het voorbeeld van de slachthuizen”, waar ik mij zelf vrij intensief mee bezig heb gehouden.
In de Nederlandse slachthuizen is veel mis: Op het gebied van hygiëne, dierenwelzijn en arbeidsomstandigheden. Voor wie concrete voorbeelden wil zijn er online helaas genoeg misselijkmakende voorbeeldfilmpjes te vinden. De NVWA heeft er haar handen vol aan. Ongeveer 70% van de medewerkers van slachthuizen is arbeidsmigrant, doorgaans uit Roemenië of Bulgarije. Het is fysiek en psychisch loodzwaar werk, en gebruik van verdovende middelen komt dan ook relatief veel voor. Mensen werken op tijdelijke contracten en wisselen vaak. Het is in die omstandigheden te verwachten dat er wel eens iets misgaat, op het gebied veiligheid, dierenwelzijn, hygiëne. Om dezelfde redenen heeft Duitsland al enige tijd geleden besloten vaste contracten als norm af te dwingen bij hun slachthuizen. Als je werknemers niet meer kunt behandelen als wegwerpwerknemers, verhoog je de kwaliteit van de omstandigheden. Tegelijkertijd valt het verdienmodel onder arbeidsmigratie voor de uitzendbureaus dan helemaal weg. In Duitsland vinden ze dat, en doen ze het vervolgens ook.
In Nederland is een aantal jaren geleden, na meerdere pogingen, ook een motie aangenomen om vaste contracten in slachthuizen de norm te maken. Ik weet daar vrij veel van omdat het mijn motie was. Ook deze motie is nog niet uitgevoerd, en in de slachthuizen is weinig veranderd. In Nederland vinden we wat, en gaan we vervolgens eindeloze gesprekken aan met werkgevers aan waarbij er weinig verandert.
Waarom blijft het zo moeilijk om verandering af te dwingen? In de eerste plaats natuurlijk door verzet van de werkgevers. En wij hebben een kabinet dat meer genegen is te luisteren naar werkgevers dan naar werknemers, hoeveel rapporten haar eigen diensten ook schrijven.
Maar het heeft denk ik ook te maken met het zelfbeeld van Nederlanders. Dit past niet in het beeld van een welvarend land, groot geworden op handel, waar alles goed geregeld is. Of het past niet in hun ideaal van de zegeningen van een verenigd Europa om te praten over de duistere kant van arbeidsmigratie. Veel mensen zien het ook niet: arbeidsmigranten wonen meestal in de armste wijken of geïsoleerd op het platteland. Ze werken in geïsoleerde distributiecentra, slachthuizen, op akkers. Veel mensen willen het ook niet zien. ‘Daar hebben we toch een arbeidsinspectie voor?’. Dat diezelfde arbeidsinspectie wanhopig de noodklok luidt willen ze niet horen. De praktijk is: Nederland is een lagelonenland, en het is tijd dat we dat erkennen. Niet voor de meerderheid van de werknemers, misschien, maar wel voor de groep die het zwaarste, gevaarlijkste en slechtstbetaalde werk doet, onder de slechtste omstandigheden.
Ik kom tot een conclusie met een ander citaat van de arbeidsinspectie. ‘Ook is het opletten met drogredenen rond arbeidsmigratie. Veel gehoord en gelezen is ‘zij doen het werk dat (wij) Nederlanders niet willen doen’. Dit argument wordt meestal gebruikt als rechtvaardiging. Maar dat is een omkering. Als Nederlanders bepaald werk niet willen doen, wat zegt het dan over hoe we de mensen zien die het wel willen doen? Als wel of niet gelijk? Als Nederlanders niet willen omdat het vies, zwaar, ongezond of onveilig is, moet dan de vraag niet zijn of dat werk dan wel thuishoort in Nederland? En het roept de vraag op of Nederlanders het categorisch niet willen, of alleen niet tegen de geboden voorwaarden.’
Dat is de kern van het probleem. Het is niet dat arbeidsmigranten niet van hier komen of we ze niet willen hebben, het is niet dat Nederlanders te lui zijn voor bepaald werk, de kern is de arbeidsvoorwaarden.
Vandaag is het 1 mei. Dat is een feestdag, natuurlijk, maar vooral een dag van strijd. Strijd voor betere arbeidsvoorwaarden, voor alle arbeiders, ongeacht hun nationaliteit. In dit land vindt uitbuiting plaats. In dit land hebben we een groep, deels verborgen, soms bijna rechteloze werknemers, die bijdragen aan torenhoge winsten, maar zelf in diepe armoede moeten leven. Elke sociale strijd, elke vakbondsstrijd, zou ook de strijd voor hen en met hen moeten zijn. Als we ons tegen elkaar laten uitspelen zijn we verloren. Als we samenwerken zijn we onstuitbaar.
We hebben een wereld te winnen.
En ja, ook in de Zaanstreek worden arbeidsmigranten uitgebuit. Daar moeten we toch iets aan kunnen doen!
Al met al was het een heel geslaagde Dag van de Arbeid. Volgend jaar weer!
Reactie toevoegen