Zaanstreek

Op 2 maart 1942 belde ’s nachts om half twaalf een Hollander aan die moeder vroeg of vader thuis was; hij werd ‘gestuurd door Jan Edel’. We wisten echter dat Jan Edel reeds op 24 februari was gearresteerd. Moeder antwoordde dus dat vader er niet was en pas de volgende middag om ongeveer 2 uur thuis zou komen. Het leek erop dat we geluk hadden, de man nam er genoegen mee.

Onmiddellijk wekte moeder vader. Ze zei hem dat hij zich snel moest aankleden en door de tuinen aan de achterkant moest verdwijnen. Maar het was al te laat. Na luttele minuten werd er weer gebeld en toen stormden gewapende Duitsers binnen. Vader werd uit bed gehaald, moeder en mijn broer Willy moesten op de bank in de kamer blijven zitten. Zij durfden nauwelijks een woord te spreken.

Op deze manier vertelde Andries Dolleman jaren later over de arrestatie van zijn vader Willem Dolleman.

Na de Februaristaking van 25 en 26 februari 1941 was het de Duitse bezetter duidelijk geworden dat de Nederlandse bevolking niet zo volgzaam was als eerder aangenomen. Het zette de bezetter ertoe aan om intensiever en gerichter op zoek te gaan naar verzetsstrijders.

Willem Dolleman en het Marx-Lenin-Luxemburg Front waarvan hij lid was, vormden een belangrijk doelwit. In februari en maart 1942 werden acht leiders van het MLL-front gearresteerd. Een van hen pleegde kort daarna zelfmoord in de cel. Op 13 april werden de andere zeven op de Leusderheide geëxecuteerd. Op 16 Oktober 1942 werden nog twee leden van het MLL-Front doodgeschoten.

Het gaat om Willem Dolleman, Jan Edel, Cor Gerritsen, Jan Koeslag, Ab Menist, Johan Roebers, Jan Schriefer, Henk Sneevliet, Rein Witteveen en Aaldert IJmkers.

Willem Dolleman en de negen kameraden die we vandaag herdenken waren revolutionair-socialisten. Ze beriepen zich op Lenin en de Russische Revolutie. Die Russische Revolutie is dit jaar een eeuw oud. De arrestatie en moord op de MLL-leiders ligt 75 jaar achter ons. De meesten van ons, die hier vandaag zijn, hebben Dolleman noch Sneevliet persoonlijk gekend. In plaats van persoonlijke herinnering komen gedeelde verhalen – verhalen die we blijven vertellen, omdat ze belangrijk zijn; ook in het heden.

Maar juist op momenten als deze is het belangrijk om niet alleen te vragen wie we herdenken, maar ook wat we herdenken. Waar streden Dolleman en de zijnen voor? Wat is de reden dat zij zijn opgepakt en vermoord?

Tegenwoordig claimen rechtse en populistische politici regelmatig dat zij de ware antifascisten zijn. Dat het moslimfundamentalisme het ‘nieuwe fascisme’ is. Dat zij dus in de traditie staan van de verzetsstrijders van toen.
Zij noemen zichzelf verzetsstrijders, claimen dat familieleden in het verzet zaten, dat we op 4 en 5 mei de bevrijding van het nationaalsocialisme herdenken, waarbij ze het woord ‘nationaal’ tussen haakjes zetten.

Dat kan heel ver gaan. Wilders en zijn collega Agema waren verheugd dat het verzetsmonument aan het Weteringcircuit werd vernield.

De dichtregels van HM van Randwijk waren zo ‘aangepast’, dat het woord tirannen door ‘korannen’ was vervangen. De boodschap van Van Randwijk kreeg daardoor een volkomen andere betekenis:

"Een volk dat voor tirannen zwicht,
zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht."

Het Sneevliet Herdenkingscomité is geen politiek comité. We verbinden ons niet met partijen, zetten ons niet in voor politieke acties. We organiseren herdenkingen, om zo de herinnering aan Dolleman, Sneevliet en de hunnen levend te houden. We moeten daarbij ook hun verhaal wel blijven vertellen, want anders gaan anderen er zonder scrupules mee aan de haal.

Wat was nu dat verhaal van Dolleman en de zijnen? Hun programma kan in drie punten worden samengevat.

In de eerste plaats hamerden zij op de noodzaak van een definitieve breuk met het kapitalisme. Elke verbetering – hoe klein ook – is welkom, maar zolang het winstoogmerk binnen de maatschappij leidend blijft, kunnen de tegenstellingen die een harmonieuze, duurzame en gezonde samenleving in de weg staan niet worden opgelost.

Ten tweede benadrukten zij op de noodzaak van onafhankelijke klassenactie. Destijds werd de arbeidersklasse vooral verbeeldt als een van witte en gespierde fabrieksarbeiders. Tegenwoordig weten we dat die klasse veel pluriformer is. Het gaat er te kijken wat er in je eigen omgeving gebeurd en daarop te reageren. Wanneer je jezelf afhankelijk maakt van buitenlandse machten hol je je eigen strijd van binnen uit.

Ten slotte bleven zij overtuigd dat de strijd voor het socialisme internationaal is. In andere gebieden worden gelijkaardige conflicten uitgevochten en samen sta je sterker. Sneevliet, die voor de revolutie van Nederland naar Indonesië en China was afgereisd, belichaamde het idee van een internationale revolutionaire beweging.

Kunnen dit soort ideeën toegeëigend worden door rechtspopulisten? Het lijkt me sterk – of er moeten wel heel rare redeneringen tegenaan gegooid worden. Dat het überhaupt al gebeurd dan ook boven alles een oproep aan ons: om het verhaal van Dolleman en Sneevliet en zijn makkers te blijven vertellen. Om niet alleen de mensen te herdenken, maar ook hun strijd.

Kort voordat Sneevliet en de zijnen naar de Leusderheide werden gevoerd, waren zij nog even samen, in een cel. Daar zei Sneevliet:

"Welnu, ik heb de strijd gestreden en het geloof behouden. Het geloof in de zaak van de Internationale. Er moet nog veel gestreden worden, maar de toekomst is aan ons."

Daarna zongen zij de Internationale. Moge zij weldra heersen op aard’.

Toespraak door Bart van der Steen op de Henk Sneevliet-herdenking op 9 april 2017

Meer lezen?

• Henk Sneevliet op Wikipedia