Zaanstreek

Plotselinge bittere nasmaak op commissievergadering

Afgelopen donderdag presenteerde Amnesty International in een volle raadszaal een zeer actueel onderzoek naar het opsluiten van vreemdelingen in Nederland. Heel actueel voor Zaanstad ook, waar de twee bajesboten nu al enkele jaren verstopt liggen afgemeerd in de Achtersluispolder. En bijna alweer weg moeten… dachten we. Maar de wegen van de Nederlandse overheid lijken ondoorgrondelijk, om niet te zeggen onbetrouwbaar.

Zaanse bajesboten niet beter maar slechter dan gevangenissen elders

De rapportage van Amnesty gaat over de schrijnende misstanden in de vreemdelingendetentie in heel Nederland, maar is onverkort van toepassing op de situatie in Zaanstad. Erger nog, toen ze daarnaar werd gevraagd vertelde Annemarie Busser van Amnesty, die het rapport presenteerde, dat de omstandigheden in Zaanstad nog wel een tikje erger zijn. De ruimte is er benauwder, de hitte ’s zomers groter. Iedereen die er wel eens een voet gezet heeft kan dat beamen: een woestijn van beton en kunststof, zonder een sprankje groen, zonder enig uitzicht op de buitenwereld, met een paar onbeschutte kooien op de kade om in te sporten

Op die boten zitten mensen als meneer Dias, die zijn verhaal ook in de Volkskrant van 8 november 2010 deed. Hij wachtte bij zijn Nederlandse vrouw en kinderen op de uitkomst van zijn verzoek om een verblijfsvergunning. Werd aangehouden wegens een verkeersovertreding. Was zijn Surinaamse paspoort kwijt en werd meteen vast gezet. Meer dan acht maanden zat hij gevangen. Werd naakt gevisiteerd, had geen directe toegang tot een dokter, moest op een gegeven moment geboeid naar het ziekenhuis. Niet alleen onmenselijk, maar ook absurd, want meneer Dias was nooit van plan geweest om weg te lopen. Men had hem kunnen verplichten zich zo nu en dan bij de politie te melden.

Maar dat soort maatregelen, alternatieven voor gevangenschap, kent Nederland niet. Het is meteen, hop, in het gevang, zonder te letten op iemands omstandigheden. Zo belanden er ook hoogzwangere vrouwen of bejaarden in de vreemdelingendetentie.

Vreemdelingendetentie erger dan gevangenisstraf

Vreemdelingendetentie is erger dan gevangenisstraf, dat wordt heel duidelijk gemaakt in het Amnesty rapport. Om te beginnen weet je niet hoe lang je moet zitten, het kan wel een jaar duren. Er is geen onderwijs, je mag niet werken, je mag niet op verlof, er wordt helemaal niets aan een terugkeer in de maatschappij gedaan (want je mag immers helemaal niet terug in de Nederlandse maatschappij). En als men er niet in slaagt om je weg te sturen, vaak omdat het land waar je vandaan komt niet meewerkt, dan word je van het ene moment op straat gezet. Met een blauwe plastic zak met wat spullen en het verzoek om Nederland te verlaten. Dat gebeurt in meer dan de helft van de gevallen! Wie vervolgens de pech heeft om opnieuw te worden opgepakt die kan weer helemaal opnieuw beginnen. Er zijn mensen die al vele jaren op deze manier gevangen hebben gezeten, zonder ooit iets strafbaars te hebben gedaan. Om dat te voorkomen moeten ze wel de illegaliteit in, nog dieper ondergronds dan vroeger. Of erger.

Velen zijn Amnesty al voorgegaan in hun kritiek op Nederland, zoals de Raad van Europa, Human Rights Watch en de Verenigde Naties. Nederland heeft op dit gebied geen beste naam. Zelfs de interne Inspectie voor de Sanctietoepassing van het ministerie zelf is kritisch en doet een reeks aanbevelingen. Des te treuriger dat er maar niets verandert.

Wij zijn bitter gestemd

Deze bajesboten verschillen op geen enkele manier van de gevangenissen voor vreemdelingendetentie elders. En dat vervult ons met bitterheid. Waarom?

Toen er in 2006 in de gemeenteraad werd gediscussieerd over de plaatsing van de bajesboten, toen werden er toezeggingen gedaan en suggesties gewekt dat zij een speciaal, humaan regime zouden krijgen, dat er geen uitgeprocedeerde asielzoekers op zouden komen en dat de gemeente een vinger in de pap zou hebben bij de gang van zaken. Het was net na de verkiezingen en de collegeonderhandelingen waren nog gaande. Er was veel onrust in de raad over deze onverwachte voorstellen, maar de vele beloften trokken toch een aantal partijen over de streep. Maar van al deze beloften is niets terecht gekomen, behalve dat er een kundige Zaankanter is toegevoegd aan de Commissie van Toezicht. Die opereert echter in heel Noord-Holland en rapporteert niet aan gemeentebesturen. Mag dat helemaal niet.

‘Geen uitgeprocedeerde asielzoekers op de boten’ bleek te zijn ‘geen recent uitgeprocedeerde asielzoekers op de boten’. Wie na de laatste afwijzing Nederland niet binnen 28 dagen verlaat is illegaal, zo werd ons uitgelegd. In Zaanstad was die periode van respijt geen 28 dagen, maar zes maanden. Hoe lang heeft deze uitzondering bestaan? Is dit nog zo? We kunnen het niet controleren. Het geval van meneer Dias laat zien dat er ook mensen op de boten zitten die nog niet eens een procedure hebben afgerond.

In de raadsvergadering van 26 juni 2008 trok de SP haar positieve zienswijze dan ook in, evenals Groenlinks. Rosa was altijd al tegen geweest, ere wie ere toekomt. We voelden ons bedrogen.

Nu ineens: verwarring over de sluitingsdatum?

Altijd zijn de partijen ervan uitgegaan dat de bajesboten een tijdelijke smet op onze gemeente zouden zijn. Want keer op keer is de belofte gedaan dat het niet langer dan 5 jaar zou duren. Ook zwart op wit. Dat zou zelfs niet kunnen volgens de wet op de Ruimtelijke Ordening.

Er is bijvoorbeeld een brief van de Rijksgebouwendienst van 3 februari 2006 aan het college van B en W, waarin deze dienst schrijft:
‘Dus wij verzoeken u nogmaals om een principebesluit te nemen dat de boten voor een periode van maximaal 5 jaar kunnen worden afgemeerd in Zaandam…U heeft als college de mogelijkheid op basis van een artikel 17 WRO procedure voor een periode van maximaal 5 jaar van dit vigerende bestemmingsplan af te wijken. Na de maximale periode van 5 jaar vervalt de vergunning automatisch omdat een verlenging van deze periode op basis van de wet niet mogelijk is. U wilt echter een harde garantie dat de boten na de maximale periode van 5 jaren worden verplaatst.

Hierbij verklaren het Ministerie van Justitie de Dienst Justitiële Inrichtingen en het Ministerie van VROM de Rijksgebouwendienst dat na de maximale periode van 5 jaar de detentieboten worden verplaatst naar een andere locatie.’
Hoe deze passage uitgelegd moet worden blijkt bijvoorbeeld uit het persbericht van de gemeente van 4 oktober 2007 waarin staat dat er een gebruiksvergunning is afgegeven voor één van de twee pontons. ‘De boten blijven maximaal 5 jaar liggen, waarvan nu 1 jaar verlopen is in verband met de intensieve procedure van vrijstelling verlenen en gebruiksvergunning afgeven. Een noodzakelijke vertraging volgens wethouder Egberts. “We willen er als gemeente alles aan doen wat in onze macht ligt om de veiligheid van de bewoners te waarborgen. Deze gebruikersvergunning laat zien dat alle brandveiligheidsaspecten zijn uitgevoerd en positief bevonden door een onafhankelijke inspectie instelling.”

En toch komt dit college nu met het verhaal dat er ‘over en weer verwachtingen zijn gewekt’ en dat de gemeente ervoor kiest om aan de verwachtingen van het ministerie (de Dienst Justitiële Inrichtingen) te voldoen. Namelijk dat de boten kunnen blijven tot maart 2013. Dat zou dan moeten gebeuren door een bestemmingsplan voor de Achtersluispolder te maken, waarin de twee boten zijn opgenomen. Hoe die verwachtingen dan zijn gewekt en of dit zomaar kan? Daarover moet meer duidelijkheid komen. Wij leggen ons hier niet zomaar bij neer. En dat geldt voor meer partijen.

Wordt vervolgd.