Zaanstreek

Door: Patrick Zoomermeijer, fractievoorzitter

Vrijdagmiddag 25 maart togen twee dozijn Zaanse raadsleden en drie wethouders naar wat eufemistisch de ‘detentiepontons’ worden genoemd. Wij noemen ze gewoon wat ze zijn: bajesboten. Daar zijn nu honderden vreemdelingen opgesloten. Zelf was ik er nog niet geweest, al heb ik me al langdurig in de achtergronden verdiept. Andere SP-raadsleden waren al wel vaker geweest, en één SP-fractielid zit in de bezoekersgroep die de opgesloten vreemdelingen regelmatig opzoekt. De werkelijkheid bleek erger dan ik vermoedde.

We mochten geen foto’s maken, dus beschrijf ik het maar zo: Twee grote drijvende dozen aan een kale kade. Hekken op tientallen meters vóór de boten, zodat je niet dichtbij kunt komen. Overal beveiligers op het buitenterrein. Door een sluis het hek door, dan op de boot nog een sluis door, met metaaldetector en scanapparaat zoals op Schiphol. Overal waarschu- wingsborden, verbodsborden en camera’s. Nergens een sprietje groen.

Binnen nauwe gangen als op een goedkope ferryboot. Op de 8 afdelingen, verspreid over de twee boten, is alles kaal en hufterproof. De gemeenschappelijke ruimte tussen de cellen is op zich niet heel klein, maar er is zo goed als geen daglicht. Wat KPN-betaaltelefoons (zoals die vroeger op treinstations stonden), enige banken en een tafeltennistafel zijn het enige meubilair in die ruimte. Toevallig wel de ruimte waar de gedetineerden grootste deel van hun tijd overdag moeten doorbrengen.

Een week koken, roken en familie bellen met maar 10 euro

Dan is er nog op de afdeling een grote gemeenschap- pelijke keuken, met een zitgedeelte. Daar staat de enige grote TV. In de keuken staan de wasmachines en een aanrecht met één gasstel. Eén gasstel voor 68 bewoners! 68 bewoners, die tussen de middag een opgewarmde vliegtuigmaaltijd krijgen, en voor ’s avonds alleen brood en een soeppakket. Ze willen dan ook allemaal een eigen warme avondmaaltijd koken. Maar dat moet op dat ene gasstel en van 10 euro zakgeld per week (als ze verder geen eigen geld hebben). Met die 10 euro moeten ze boodschappen doen via een bestellijst bij een kruidenier die bijvoorbeeld kip verkoopt voor twee keer de gangbare prijs. Door de verplichte aanbesteding (’lagere prijzen door concurrentie’ roept men altijd, maar in werkelijkheid een peperduur proces) is er geen kruidenier te vinden, die voor normale prijzen wil leveren aan armlastige vreemdelingen die niet naar een supermarkt kunnen. Van datzelfde geld moeten ze telefoonkaarten kopen voor de betaaltelefoons waarmee ze met familie bellen. Internet is er (nog steeds) niet. En als ze roken moeten ze van die 10 euro ook nog sigaretten kopen.

De cellen zijn klein, minder dan de helft van de omvang van een studentenwoning, zoals de containerwoningen in Studio City. En in die kleine cel zitten de vreemdelingen altijd met zijn tweeën! Een stapelbed, een nauw gangetje naast het bed, een klein raam (met tralies uiteraard), een bureautje en een kleine TV is alles dat ze hebben. De gezamenlijke douchecel met WC is slechts afgesloten met een halve deur. In die kleine cel zitten ze tussen 17.00 en 9.00 uur opgesloten, dus 16 uur per etmaal!

Af en toe mogen ze op het buitenterrein luchten. In stalen, bolvormige kooien. Die worden ook wel ‘de borsten van vrouwe justitia’ genoemd. Mij doen ze denken aan de constructies uit de postapocalyptische sf-film Mad Max: Beyond Thunderdome. Of aan de kooien waarin gevangenen in de 19e gevangenis in het Schotse Inveraray mochten luchten, die ik eens op vakantie zag. Dat is vooruitgang in twee eeuwen: nu zijn de kooien rond in plaats van hoekig en heten ze ‘borsten’… Daar heeft vast een marketingbureau op gezeten…

Er zijn ook nog isoleercellen. Klein, met een matras en een brilloos toilet. Daar kunnen gedetineerden ‘onder observatie’ worden gehouden, dat wil zeggen onder permanente camerabewaking. Tot aan twee weken toe.

Uitzichtloos

De meeste vreemdelingen die we zien zitten er al maanden. Meer dan de helft kan uiteindelijk niet worden uitgezet, schrijft het Humanistisch Verbond in een onderzoek. Sommigen hebben er al twee keer een half jaar gezeten, en zitten er nu voor een derde keer. Ze zijn ongewenst verklaard, opgepakt en voor de maximale periode opgesloten, en dan weer berooid op straat gezet. Tot ze weer toevallig werden opgepakt. Zelfs als ze zelf terug willen keren naar hun land van herkomst kan hun verblijf op de boten maanden duren. Dit geldt bijvoorbeeld voor vrijwel alle Chinese vreemdelingen, van wie er velen op de bajesboten zitten, omdat de Chinese overheid niet meewerkt aan hun terugkeer. Voor hen betekent dit dan ook een semi-permanente opsluiting zonder zicht op wanneer het allemaal een keer ophoudt. Wij horen over een man van 72 jaar. Al 20 jaar woont hij bij zijn familie, die wel papieren heeft om in Nederland te verblijven. Nu wordt hij voor onbeperkte tijd als een crimineel behandeld. Gaan we zo met mensen om? Werkt Zaanstad hier nog langer aan mee?

De directie en de stafleden die ons rondleidden gaven volmondig toe dat de bajesboten, als tijdelijke voorziening, minder goede faciliteiten hebben dan een permanent gebouw. Ook waren zij er heel duidelijk over dat ze wat de behandeling van de gedetineerden betreft het beleid van het ministerie moeten volgen. Ook al zou de gemeenteraad er nog zo op verbeteringen aandringen en staan er vrijwilligers klaar om activiteiten te organiseren. Nee, uitzonderingen zijn niet mogelijk.

Niets dan lof voor de vriendelijke en professionele bewakers en andere medewerkers op de werkvloer. En alles was redelijk schoon en heel en de aandacht voor veiligheid was zichtbaar. Maar uiteindelijk zijn dit niets meer of minder dan gevangenissen. Niet voor veroordeelde criminelen, maar voor mensen die niets anders hebben gedaan dan ’ongewenst’ te zijn. Ik zeg: ze zijn niet onwenselijk maar ze worden behandeld als onmenselijk!

Bajesboten Zaanstad uit, Nederland uit, de wereld uit

De bajesboten zijn een schande voor Zaanstad, en moeten zo snel mogelijk weg. Wat betreft de SP loopt de vergunning dit jaar gewoon af en verdwijnen de boten definitief. Voor de gedetineerden zijn er allerlei alternatieven te bedenken, van meldplicht tot huisarrest. Daar is in het buitenland veel ervaring mee. De opa uit India zou gewoon naar zijn kinderen kunnen terugkeren, in afwachting van de verdere procedure.

“Het peil van de beschaving van een maatschappij kan worden beoordeeld door zijn gevangenissen binnen te treden” (Dostojevski)