Zaanstreek

De SP staat in november voor de keuze tussen twee uiteenlopende voorzitterskandidaten. Die keuze tussen personen is minder belangrijk dan andere zich opdringende keuzes. Ook in het tijdperk Marijnissen voelde de SP zich genoodzaakt tot een aantal koersveranderingen. De enige constante factor bleef dat de SP zich meer dan andere partijen richt op de belangen van mensen met de laagste inkomens en de zwakste posities op de arbeidsmarkt. Voor de rest was het een oneindige zoektocht naar mogelijk succes, vol experimenten en optimisme en met wisselend resultaat.

Door Erik Meijer, SP Rotterdam (voormalig Europarlementariër en Eerste Kamerlid van de SP)

Haar verhouding ten opzichte van andere partijen is nog steeds niet uitgekristalliseerd. De SP heeft niet alleen een sterke overlap met ideologisch verwante partijen als PvdA, GroenLinks en PvdD, maar ook met lager betaalde groepen mensen die vatbaar zijn voor het ongenuanceerde populisme van de PVV. En anders dan de PvdA in het tijdperk Den Uyl heeft zij zich nooit duurzaam durven opwerpen als de natuurlijke tegenpool van de VVD.

De eerste SP was een vanuit de Derde Wereld – een tijdlang vooral het China van Mao - geïnspireerde revolutionaire beweging die dacht alles te kunnen veranderen. Omringd door aanzetten tot een nieuwe vakbond, een nieuwe huurdersvereniging en een nieuwe patiëntenorganisatie dacht zij de massa te kunnen bereiken. ‘Dien het Volk’ was het recept dat haarzelf snel groot zou maken. Die aanpak riep enthousiasme op bij een kleine harde kern, en daarnaast ook wat extra aanhang in het katholieke zuiden waar dit voor velen de eerste kennismaking was met socialistische ideeën. Toch leverde dat weinig kiezers op zolang de PvdA werd gezien als de belangrijke kracht van links en ook haar radicaal linkse afsplitsingen PSP en CPN in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren. Voor de SP leverde deelname aan de vijf Tweede Kamerverkiezingen van 1977 tot 1989 telkens nul zetels op.

De tweede SP was vooral een wat radicaler en minder bestuurlijk ingesteld alternatief voor GroenLinks, de nieuwkomer die vanaf 1989 ontstond als fusie tussen de kleine linkse partijen PSP, CPN, PPR en EVP. Ten noorden van de grote rivieren werd de SP opeens een stuk sterker door de daar geconcentreerde oude aanhang van de verdwenen PSP en CPN over te nemen. Zij trok de aandacht met campagnes voor behoud van een ongerepte Waddenzee, inperking van de groei van Schiphol, een verbod van plezierjacht en een importverbod voor producten van kinderarbeid in de Derde Wereld. Die SP had een aantal trekjes van de huidige Partij voor de Dieren, vooral de nadruk op solidariteit en duurzaamheid. Daarmee kon ze groeien van twee Kamerzetels in 1994 naar negen in 2002. Zij hoopte de vaste linkse coalitiepartner voor de PvdA te kunnen worden, maar de PvdA toonde aanvankelijk weinig interesse. De aanzet tot een regeringscoalitie CDA-PvdA-SP in 2006 liep stuk omdat het CDA desnoods wel met één maar zeker niet met twee linkse partijen in zee wil gaan. De VVD huldigt hetzelfde standpunt.

De derde SP was een poging om een sterk links alternatief te bieden voor het snel opkomende rechtse populisme van Fortuyn, Verdonk en Wilders. Hoofdpunten waren het tegenhouden van nieuwe EU-verdragen (de ‘Europese Grondwet’) en van een hogere AOW-leeftijd dan 65 jaar. Op beide punten kon zij mensen in beweging brengen, maar het doel werd niet behaald en ruim een derde van de kiezers uit 2006 en 2007 haakte af in 2010 en 2012. Daarna leek de tijd rijp voor een hecht blok PvdA-SP-GroenLinks. Die lijstverbinding werd het grootste politieke blok bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012, maar spatte uiteen toen de PvdA los van de bondgenoten koos voor een regeringscoalitie met politieke tegenpool VVD. Sindsdien verkeert de verstandhouding tussen SP en PvdA op een dieptepunt, en dat zal wel zo blijven totdat beide partijen samen regeren of samen in de oppositie zitten.

De vierde SP probeert vooral het gat te vullen dat is ontstaan door het sterk teruggelopen vertrouwen van linkse kiezers in de PvdA. Zij is nu vooral trots op het feit dat zij bij twee landelijke verkiezingen (2014 Europa, 2015 provincies en senaat) meer stemmen kreeg dan concurrent PvdA. Wat minder duidelijk is hoe de SP nu denkt zo’n positie als grootste partij van links te kunnen invullen. Partijen ter linkerzijde van de ‘officiële’ sociaaldemocratie in en buiten Nederland hebben zich altijd geprofileerd op twee punten: toewerken naar een ‘rooddruk’ voor morgen en als weg daarheen linkse coalitievorming tegenover rechts. De huidige SP wijkt af van die aanpak. Net als de PvdA bestuurt zij gemeenten en provincies samen met de VVD en zij richt zich meer op het nu direct haalbare dan op toewerken naar toekomstidealen. Als de PvdA na volgende verkiezingen uit de regering verdwijnt - en dus weer de handen vrij krijgt - wordt het voor de SP moeilijker om uit te leggen wat zij anders en beter wil, en hoe zij dat denkt te bereiken.

Meer lezen?

• Voorzittersstrijd? Inhoud boven de poppetjes!
• Een voorbeeld van verzet: Liverpool 1984
• Democratisering van de economie