Zaanstreek

De kogel is door de kerk: de meerderheid van de kiezers kozen deze week voor een vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, de 'Brexit'. De peilers voorspelden een kleine meerderheid voor ‘blijven’, maar hadden het mis. David Cameron, echt geen held van het volk, gaf het volk (waarop hij gewoonlijk neerkijkt), een stem via het referendum omdat hij dacht dat een meerderheid voor ‘blijven’ zou stemmen, en zo zijn steeds wankele positie weer zou versterken. Hij koos dus niet voor een referendum uit principe, hij was en blijft een sterk voorstander van het neoliberale gedrocht dat de EU is. Hij gokte en hij verloor. Geheel tegen wat hier in Nederland gebruikelijk is, hield hij de eer aan zichzelf en trad hij af. Dat dan weer wel. Niet dat Boris Johnson, evengoed een rechtse bal en net als Cameron een upper class Eton-boy die neerkijkt op het volk, echte verandering zal brengen.

Want verandering is wat de meeste mensen willen. Dat is namelijk precies wat de stem voor een ‘vertrek’ uitdrukte: een sterke behoefte aan verandering. Een verandering van hoe de economie en politiek zich hebben ontwikkeld de afgelopen 25 jaar, sinds de val van de muur. Het neoliberalisme, dat zijn wortels vindt in een groepje economen dat zich al meer dan een halve eeuw terug begon te roeren, en haar neoliberale project voor het eerst onder de rechtse dictatuur van Pinochet in Chili in de praktijk gebracht zag worden, dat neoliberalisme is nu de dominante ideologie: een kleinere overheid, meer vrije markt (alleen voor grote bedrijven uiteraard), een afbraak van alles wat collectief en sociaal is, zoals vakbonden en sociale voorzieningen.

Een feit is dat zowel Cameron als Johnson nog steeds fanboys zijn van het neoliberalisme. De extreem-rechtse Nigel Farrage trouwens ook. En hier in Nederland eigenlijk alle politieke partijen behalve de SP. De VVD, D66, CDA, PvdA… En dus ook de PVV, die dit wel verbergt achter racistische en soms zogenaamd sociale retoriek. Voor of tegen de EU is hierin dus geen scheidslijn, hooguit of de afbraak van alles wat sociaal is moet worden gedaan door een regering in de ‘eigen’ hoofdstad of door die in Brussel. Of dat ‘eigen’ grote bedrijven moeten worden voorgetrokken bij het afbreken van arbeidsvoorwaarden, in plaats van multinationals uit andere EU-landen.

Het is misschien niet altijd bewust, maar wat deze stem in het Verenigd Koninkrijk uitdrukt, is de onvrede over steeds lagere lonen, hogere huren, onbetaalbare koopwoningen, afbraak van hun pensioenrechten, nuluren-contracten, uitzendbaantjes, werkloosheid… Alles wat het neoliberalisme hen bracht. Soms uit die stem zich via vreemdelingenhaat, omdat er geen andere manier is om hun stem te uiten, om zo de gevestigde partijen met hun mooie banen en huizen in mooie wijken verbaal in het gezicht te slaan. Dat zelfverklaard links, namelijk grote delen van Labour, deze stem afdeed als ‘racistisch’ en pleitte voor een ‘blijf’-stem, heeft duidelijk gemaakt dat dit deel van links haar voeling met de gewone mensen buiten Londen kwijt is.

En dit is ook wat we precies in Nederland zien. Dezelfde onvrede, die geen andere uitweg vindt en wordt weggezet als ‘onredelijk’ door alle gevestigde partijen. In 2005 bij de ‘nee’-stem bij het referendum, recent bij het Oekraïne-referendum, en nu bij de reacties van onder andere VVD, PvdA en D66 op hoe de Britten deze week stemden. Het is wat dat betreft eenzelfde politieke ontwikkeling.

Serieus links (waaronder natuurlijk de SP), dat wil breken met de gevestigde orde moet zich dan ook afvragen hoe wij deze onvrede kunnen mobiliseren voor sociale verandering, tegen het neoliberale project. In het kort: ‘geen racisme maar banen’ en ‘geen haat maar solidariteit’. En dat roept de vraag op of de EU wel te hervormen is om ons doel van een gelijkwaardige, menselijk waardige en solidaire maatschappij te realiseren, of dat we er radicaal mee moeten breken. Misschien is dat juist nodig, als we erkennen dat de EU nooit voor onze belangen is opgericht, en we het verzet tegen neoliberale afbraak willen opbouwen en zo onze rol claimen, die nu door extreem-rechts soms wordt opgeëist.

Divers leesvoer:

• The progressive argument for leaving the EU is not being heard (The Guardian)
• 'If you've got money, you vote in ... if you haven't got money, you vote out' (The Guardian)
• 'Voor een Europa dat landen niet dwingt zichzelf kapot te bezuinigen. Een Europa dat dienstbaar is aan de mens, niet aan markt en munt.' (Emile Roemer)